Αναδημοσιεύουμε – με τη μαγική δύναμη του copy/paste – αυτό το υπέροχο άρθρο του Ψυχολόγου Σταύρου Γκουγκουσκίδη από τη Θεσσαλονίκη, για τις αλλαγές στις σχέσεις γονιών-εφήβων.
Η σχέση των γονιών με τα έφηβα παιδιά τους παρουσιάζει στις μέρες μας αξιοσημείωτες αλλαγές σε σχέση με τα παλιότερα χρόνια. Στο παρελθόν η σχέση βασιζόταν στην απόσταση. Ο γονιός είχε και διατηρούσε μία απόσταση από τα παιδιά του. Ακόμα και στην εφηβεία. Πολλοί έφηβοι, της δικιάς μου γενιάς, για να μη μιλήσω για τις προηγούμενες, παραπονιόντουσαν ότι οι γονείς τους ήταν μακριά τους. Δεν τους στέκονταν όσο θα ήθελαν, δεν τους στήριζαν, ήταν άγνωστοι, ζούσαν παράλληλες ζωές, δεν τολμούσαν να μιλήσουν μαζί τους για προσωπικά τους θέματα. Μικρές εξαιρέσεις ήταν οι μητέρες που προσπαθούσαν, όχι και με πολύ μεγάλη επιτυχία πάντα, να καλύψουν αυτό το κενό και να προσεγγίσουν τα παιδιά τους εκπροσωπώντας σε αυτή την επαφή και τον πατέρα, ο οποίος -και από άποψη- στεκόταν μακριά. Κυριαρχούσε η αντίληψη ότι η απόσταση είναι απαραίτητη για να διατηρηθούν τα όρια και να επιβληθούν συμπεριφορές. Αρκετοί θα έχετε ακούσει την έκφραση «τα παιδιά πρέπει και λίγο να φοβούνται τους γονείς…». Η διαπαιδαγώγηση βασιζόταν σε αυτή την απόσταση. Ο γονιός ήταν ο δυνατός, αυτός που ξέρει, αυτός που κατέχει τη γνώση και έπρεπε αυτή να περάσει, με κάποιον τρόπο, στο παιδί για να μπορέσει κάποια στιγμή να αναγνωριστεί ως ενήλικας. Η απόσταση βοηθούσε σε αυτή τη σχέση. Όσο πιο μακριά ήταν ο γονιός τόσο λιγότερο τον γνώριζε το παιδί και αυτό βοηθούσε στο να διατηρείται η εικόνα του γονιού – γνώστη.
Στις μέρες μας η απόσταση αυτή έχει μειωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η μείωση της απόστασης έφερε πολλούς γονείς σε δύσκολη θέση. Ή μάλλον καλύτερα, τους έφερε σε μία καινούργια θέση. Μια θέση για την οποία δεν έχουν πάρει καμία εκπαίδευση. Για την παλαιότερη θέση τους, είχαν εκπαιδευτεί κατάλληλα από τους δικούς τους γονείς. («Ο πατέρας μου έτσι έκανε… η μητέρα μου έτσι έλεγε…) Για το πλησίασμα όμως που έφερε η νέα κατάσταση δεν είχαν την παραμικρή ιδέα. Κανείς δεν είχε. Στη «νέα οικογένεια» οι γονείς δεν είναι πια σίγουροι ότι το κύρος τους είναι αυτονόητο. Οι γονείς φέρονται πλέον πιο …παιδικά, ενώ τα παιδιά πιο …ενήλικα. Ωριμάζουν νωρίτερα λόγω της πρόσβασης τους σε πληροφορίες. Αντίθετα οι ενήλικες δεν μεγαλώνουν πια όσο παλιότερα, λόγω της συμμετοχής τους όλο και πιο πολύ σε εκπαιδευτικές διαδικασίες. Η μείωση της απόστασης άλλαξε τη σχέση και πλέον απαιτείται μία άλλη διαπαιδαγώγηση. Η σχέση είναι περισσότερο ισότιμη. Η νέα αυτή σχέση πρέπει να ενσωματώνει αξίες όπως ο σεβασμός, η ισοτιμία και η συνεργασία ενώ παλαιότερα χρειαζόταν κυρίως η υπακοή.
Στη σημερινή εποχή δεν μπορούμε πια να κρατήσουμε τα παιδιά μικρά με τον περιορισμό των πληροφοριών. Τα παιδιά έχουν πρόσβαση στην Πληροφορία από πολύ νωρίς. Η παιδική ηλικία τελειώνει σήμερα περίπου στα δέκα χρόνια και αρχίζει παιδαγωγικά η εφηβεία. Ο έφηβος σκέφτεται και ορίζει αυτός αν και πότε θα θελήσει κάποιος να τον διαπαιδαγωγήσει. Η διαπαιδαγώγηση με εξαναγκασμό είναι ανέφικτη. Μία κινέζικη παροιμία λέει «μπορείς να καταφέρεις να πας το άλογο στο ποτάμι, αλλά δεν υπάρχει κανένας τρόπος να το εξαναγκάσεις να πιει νερό…» Κάπως έτσι είναι τα πράγματα και στη σχέση των γονιών με τους έφηβους, ίσως και με τα παιδιά μικρότερων ηλικιών.
Τα παιδιά όμως χρειάζονται τη διαπαιδαγώγηση. Χρειάζονται να γνωρίζουν τα όρια των άλλων και να τα σέβονται. Ο λόγος είναι ένας και πολύ ισχυρός: Τα παιδιά έχουν δυσκολία να προβλέψουν μακροπρόθεσμα τις συνέπειες. Χρειάζονται παιδαγωγούς που να τους δείχνουν την κατεύθυνση, άσχετα με το αν θα την ακολουθήσουν ή όχι, διότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα στον προσανατολισμό.
Η μέχρι τώρα παιδαγωγική βλέπει το παιδί ως αντικείμενο διαπαιδαγώγησης, που αν του φερθεί κανείς καλά θα γίνει σωστός ενήλικας. Ωστόσο το παιδί χρειάζεται να το εκτιμήσουμε ως υποκείμενο της ζωής και της μάθησής του.
Όλα αυτά βέβαια είναι πολύ πιο εύκολο να τα λέμε και να τα περιγράφουμε παρά να τα εφαρμόζουμε…
Θεσσαλονίκη, 2 / 11 / 2012