Μικρό Εγκόλπιο Αυτοπροστασίας για Ίκαρους

Τα Διλήμματα:

Το άρθρο αυτό φιλοδοξεί να ανακινήσει το θέμα των αυτοκτονιών. Ένα ευαίσθητο θέμα, για το οποίο ακόμα δεν υπάρχουν αδιάβλητα στατιστικά στοιχεία. Στα μνημονιακά χρόνια, οι συνεχείς αυτοκτονίες (πχ η αυτοκτονία του 77χρονου συνταξιούχου φαρμακοποιού στο Σύνταγμα) αναταράσσουν το κοινωνικό θυμικό. Οι ίδιες αυτοκτονίες όμως συγκροτούν στο δημόσιο διάλογο την αγκυροβόληση ενός κύριου διλήμματος πολιτικής/επιστήμης: μέσα ή έξω; υπάρχουν μεμονωμένα άτομα ή κοινωνία; ατομική ευθύνη ή κοινωνική; ψυχοπαθολογία ή μνημόνιο;

 

‘Όμως εδώ θα ασχοληθώ με ένα συγκεκριμένο αριθμό πρόσφατων αυτοκτονιών: ο Βαγγέλης Σταμούλιας από τη Λαϊκή Συνέλευση Αιγάλεω, ο δάσκαλος Σάββας Μετοικίδης, ο Γιάννης ο Ληστής (Κτιστάκης) από τα Χανιά, στο εξωτερικό ο ακτιβιστής του διαδικτύου Aaron Schwartz, ίσως τόσοι άλλοι που δεν έπεσαν στην αντίληψή μου, που οι ζωές τους ίσως δεν ήταν τόσο αξιομνημόνευτες στη δημόσια σφαίρα. Μπορεί να τις θεωρούμε πολιτικές λόγω των συνθηκών απελπισίας που επέβαλλαν οι μνημονιακές πολιτικές, αλλά σίγουρα να τις δούμε και ως αυτοκτονίες, αυτή την τραγική στιγμή της ανθρώπινης οδύνης όταν ένας άνθρωπος περνάει το κατώφλι του να αφαιρέσει τη ζωή του.

 

Η ματιά του Icarus Project:

Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω λοιπόν, βάζοντας και βγάζοντας τα γυαλιά του “ειδικού ψυ”, και εμπνεόμενος από το Icarus Project¹ – όσο αντιφατική κι αν είναι αυτή η συνύπαρξη!- να συζητήσω αυτές τις συγκεκριμένες αυτοκτονίες. Το Icarus Project αντιλαμβάνεται τις δυνατότητες των ανθρώπων για “εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης” (altered states) ως “επικίνδυνα δώρα” που χρειάζεται να καλλιεργηθούν και να φροντιστούν, παρά ως ασθένεια ή διαταραχή που πρέπει να θεραπευθεί ή να εξουδετερωθεί με την επιβολή της γνώσης/εξουσίας του “ψυ συμπλέγματος²”. Αυτό βασίζεται στην πεποίθηση ότι “τα συνυφασμένα νήματα της τρέλας και της δημιουργικότητας μπορούν να εμπνεύσουν την ελπίδα και το μετασχηματισμό σε ένα καταπιεσμένο και πληγωμένο κόσμο”.

 

Πραγματικά, η πολιτική δράση και η ζωή των ανθρώπων αυτών που ενέπνευσαν αυτό το άρθρο, η κοινωνική συνείδηση και προσφορά τους, με οδηγεί να τους ονομάσω Ίκαρους ή ζιζάνια στην κοινωνία. Σαν Ίκαροι, θέλουν να πετάξουν ψηλά, κοντά στον ήλιο, να δράσουν, να βοηθήσουν, να φωνάξουν, να ερωτευτούν, αλλά κάποτε καίγονται τα φτερά τους, δεν αντέχουν την κάψα και πέφτουν στη Γη. Σαν ζιζάνια, φυτρώνουν, κάνουν ένα ξεπέταγμα προς τα πάνω, αναστατώνουν το φυτό που τα έχει δίπλα του, αλλά επειδή δεν έχουν βαθιές ρίζες, μαραίνονται από τον ήλιο. Μια τέτοια δράση αυτών των ανθρώπων, με κάνει να τους θαυμάζω.

 

Η ματιά του “ειδικού ψυ”:

Από την άλλη όμως, βάζοντας τα γυαλιά του “ειδικού ψυ-”, δεν μπορώ να μην διακρίνω και τη δυνατότητα μιας διάγνωσης ψυχοπαθολογίας. Η πιο συχνή διάγνωση/περιγραφή για τέτοιες περιπτώσεις έχει το όνομα της διπολικής διαταραχής (ΔΔ), παλιά τη λέγαμε μανιοκατάθλιψη. Πολλοί “ειδικοί ψυ-”, αν και την κατατάσσουν στις διαταραχές της διάθεσης, την θέτουν δίπλα στη σχιζοφρένεια και τη σχιζοσυναισθηματική διαταραχή στις ψυχώσεις, όσον αφορά τις ακραίες καταστάσεις που βιώνονται στους δυο πόλους. Η ΔΔ είναι μια “κυκλική” διαταραχή όπου οι ασθενείς βιώνουν περιοδικά επεισόδια μανίας και κατάθλιψης, γράφει η βικηπαίδεια³. Η περίοδος μανίας χαρακτηρίζεται συνήθως από έξαρση, υπερκινητικότητα και συναισθηματική διέγερση. Τα άτομα με μανία συνήθως βιώνουν αύξηση της ενέργειας (υπερκινητικότητα) και μείωση της ανάγκης για ύπνο, πολλά άτομα επίσης βιώνουν επιταχυμένο ρυθμό ομιλίας συχνά με μεγάλα άλματα στη σκέψη που μπορεί να εμποδίζουν τους άλλους να παρακολουθήσουν τους συνειρμούς τους. […] Η συμπεριφορά τους μπορεί να γίνει ενοχλητική και επιθετική. Πολλά άτομα μπορεί να θεωρούν ότι είναι σε μια “ειδική αποστολή” ή ότι είναι ανώτεροι όλων των άλλων, ιδέες που θεωρούνται μεγαλοπρεπείς και εξωπραγματικές. Το άτομο μπορεί να πάρει επικίνδυνα ρίσκα όπως ανεξέλεγκτη σεξουαλική δραστηριότητα ή απερίσκεπτες οικονομικές επενδύσεις, ή ακόμη και να θέσει σε κίνδυνο την σωματική του ακεραιότητα. Τα συμπτώματα της καταθλιπτικής φάσης της διπολικής διαταραχής είναι: αίσθημα λύπης, άγχος, τύψεις, οργή, απομόνωση, απελπισία, διαταραχές στον ύπνο και της όρεξης για φαγητό, εξάντληση, απώλεια ενδιαφέροντος για πολλές δραστηριότητες, προβλήματα συγκέντρωσης, απάθεια, αποπροσωποποίηση ή αποπραγμοποίηση, απώλεια ενδιαφέροντος για διάφορες σεξουαλικές δραστηριότητες, κοινωνικό άγχος και ντροπή, οξυθυμία, χρόνιος πόνος (χωρίς κάποιο γνωστό αίτιο), τάσεις ή απόπειρες αυτοκτονίας.

 

Οι περιγραφές των φάσεων ή των διαθέσεων, με το εξουδετερωμένο λεξιλόγιο της εκλαϊκευμένης κυρίαρχης ψυχιατρικής, κατασκευάζουν το πρόβλημα ως ενδοψυχικό, ατομικής ψυχοπαθολογίας. Σίγουρα μπορεί και να περιγράφουν μεμονωμένες περιόδους ζωής πολλών ανθρώπων. Ασχέτως του αν είναι χρήσιμη αυτή η διάγνωση, γεγονός είναι ότι οι απόπειρες αυτοκτονίας και η σκέψη τους – αυτό που ορίζεται διαγνωστικά ως “αυτοκτονικός ιδεασμός” – στη καταθλιπτική φάση, μερικές φορές πετυχαίνουν και ο Ίκαρος γκρεμίζεται. Πολλά μπορούν να γραφτούν ως κριτική στα συστήματα ψυχιατρικών διαγνώσεων, ή/και στην πολιτική χρησιμότητα της “ψυ” ετικετοποίησης αντισυστημικά δρώντων πολιτών⁴ αλλά δεν είναι εδώ αυτός ο σκοπός.

 

6 βασικές συμβουλές προφύλαξης/προστασίας⁵:

Σκοπός τελικά του άρθρου είναι μερικές συμβουλές αυτοβοήθειας από τη σκοπιά ενός “ψυ ειδικού”, που γράφει από μια ηθική στάση φροντίδας⁶ (Gilligan, 1993) για την καλλιέργεια των δώρων αυτών της τρέλας. Μια ηθική στάση που προτείνει την αυτοβοήθεια, τις απλές συμβουλές που προέρχονται από την καταγραφή της εμπειρίας των άμεσα ενδιαφερόμενων, έναντι της μυστικοποίησης της ψυχοθεραπείας, ως μια πρακτική αυθεντίας από “κατά φαντασίαν θεραπευτές”⁷. Μια τέτοια στάση εκκινεί από την πεποίθησή μου ότι τέτοιοι άνθρωποι-ζιζάνια, τέτοιοι Ίκαροι χρειάζονται στην κοινωνία, γιατί διαταράσσουν τα βαλτωμένα νερά, μας δείχνουν νέους τρόπους να πηγαίνουμε ψηλότερα, μας (εμ)ψυχώνουν. Γι αυτό (μας) χρειάζεται να μάθουν να προφυλάγονται.

 

1. Πώς ήταν ως τώρα, πώς άρχισε και τι συνέβη πριν στο παρελθόν: Η πρωταρχική συμβουλή είναι να μπορείτε να προσδιορίσετε τις συνθήκες πριν την κάθε περίοδο κρίσης, ποια είναι τα γεγονότα που την “πυροδοτούν”. Παρόλο που και πάλι κάτι τέτοιο είναι διαφορετικό για τον καθένα, υπάρχει ένας κατάλογος από συχνά εμφανιζόμενα σημάδια, που προειδοποιούν για τον ερχομό μιας κρίσης:

• Αυξανόμενες διαταραχές ύπνου

• Αλλαγές στην αντίληψη

• Αλλαγές στην σκέψη

• Αλλαγές στην αντίληψη του σώματος

• Αλλαγές στην συμπεριφορά

• Αλλαγές στην συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων

 

2. Επικέντρωση στην επαφή με τον εαυτό μου, στη στιγμή: ενσυνείδητη επαφή με τον εαυτό μου, να καταλαβαίνω τις ανάγκες μου, κάθε στιγμή. Βοηθητικές μπορεί να είναι εδώ οι τεχνικές διαλογισμού της προσέγγισης της Ενσυνειδητότητας (Mindfulness)⁸ που μετατοπίζουν το κέντρο προσοχής από το «Κάνω» στο «Είμαι/Υπάρχω». Οι τεχνικές αυτές μπορούν να εφαρμοστούν οπουδήποτε και οποιαδήποτε στιγμή καθώς το μόνο που χρειάζεται είναι το να συντονιστείτε με την εμπειρία σας έτσι όπως ξεδιπλώνεται στον παρόντα χρόνο. Χρήσιμο είναι να αφουγκράζεστε καθημερινά και να ρωτάτε τον εαυτό σας :

• είμαι ευχαριστημένος-η με την ζωή που ζω; Υπάρχουν πράγματα που θέλω να αλλάξω;
• Πώς θα μπορούσα να τα αλλάξω; Υπάρχουν άνθρωποι, που μπορούν να με στηρίξουν και να με ενθαρρύνουν σ’ αυτό;
• Όταν έχω επιθυμίες, οι οποίες εξαιτίας εξωτερικών παραγόντων δεν μπορούν να ικανοποιηθούν, υπάρχει ίσως κάποια παρόμοια ή κάποια μικρότερη επιθυμία, την οποία να μπορώ να ικανοποιήσω;

 

3. “Οι φίλοι κάνουν το καλύτερο φάρμακο”: Μιλήστε σε κάποιο φίλο/η που εμπιστεύεστε για αυτά που νιώθετε και τις περιόδους κρίσης. Βεβαιωθείτε ότι μπορεί, θέλει και έχει τα τηλέφωνα επικοινωνίας σας για να σας ψάξει, αν “εξαφανιστείτε” για κάποιο διάστημα. Ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας για την πρόληψη είναι το να έχουμε έναν κύκλο φίλων ή γνωστών, με τους οποίους αισθανόμαστε καλά και μπορούμε να συζητήσουμε τις δυσκολίες μας, αλλά και τις χαρές της ζωής μας. Εδώ μπορεί να είναι βοηθητική η επαφή με μια ομάδα αυτοβοήθειας.

 

4. Λίστα για την περίπτωση της κρίσης: Ανακαλέστε με βάση την τελευταία περίοδο κρίσης τι σας βοήθησε και τι σας έβλαψε τότε και φτιάξτε με βάση αυτές τις εμπειρίες έναν κατάλογο από πράγματα, που μπορείτε να κάνετε σε περίπτωση κρίσης.

 

5. Χώρος – καταφύγιο: Διαμορφώστε μια γωνιά όπου νιώθετε ηρεμία και ασχοληθείτε με πράγματα που χαλαρώνουν (μουσική, διαλογισμό, μαγείρεμα, διάβασμα, χειρωνακτικές εργασίες, κλπ) ή ακόμα και γυμναστική, γιόγκα, ποδήλατο.

 

6. Νομικά Δικαιώματα: Ενημερωθείτε από έναν έμπιστο σας δικηγόρο για τα προσωπικά σας δικαιώματα έναντι του νόμου σε περίοδο κρίσης, για την αποφυγή (βίαιης) αναγκαστικής νοσηλείας.

“Πολιτικοοικονομικά θα πρέπει να χτυπήσεις”:

Βγάζοντας τα γυαλιά του “ειδικού ψυ”, καταλαβαίνω ότι η ψυχολογιοποίηση είναι η πιο πρόσφορη κριτική για την προοπτική αυτού του άρθρου. Ωστόσο, η φροντίδα, η αυτοβοήθεια, και η μη-παθολογικοποίηση του πολιτικού είναι ο προσανατολισμός αυτού του άρθρου, όχι η κατάφαση της εξουσίας/γνώσης του “ειδικού ψυ” μέσα από την άκριτη απόδοση διαγνώσεων. Γιατί, σε κάθε περίπτωση, τα έχει πει καλύτερα στα τετράστιχα του ο Γιάννης Νεγρεπόντης, όπως τα τραγούδησε ο Λ.Κηλαηδόνης⁹ σε μια άλλη ταραχώδη περίοδο, σχεδόν 40 χρόνια πριν:

Η ψύχωση παράγωγο
βαθύτερης αιτίας
κυρίως οικονομικής
δομής της κοινωνίας

Στη θεραπεία παράλληλα
θα πρέπει να κοιτάξεις
απ’ την αιτία ριζικά
τον κόσμο ν’ απαλλάξεις

Και το κακό στη ρίζα του
αν το αντιμετωπίσεις
πολιτικοοικονομικά
θα πρέπει να χτυπήσεις