Σύντομη Παραβολή για το(ν) Viewmaster σε 3 φωνές

Φωνή Αφηγητή: Ας πούμε ότι έχουμε μπροστά μας μια τυπική μεσοαστική, Ελληνική οικογένεια: πάτερ-φαμίλιας, μάνα-κουράγιο, 16χρονος έφηβος γιος, 14χρονη έφηβη κόρη, παππούς, γιαγιά. Ας πούμε ότι τους βρίσκουμε στο κλασικό προαστειακό διαμερισματάκι τους, ας πούμε μια Κυριακή μεσημέρι, όπου έχουν μαζευτεί για να συζητήσουν κάτι σημαντικό, δεν έχει σημασία τι, αλλά σίγουρα είναι σημαντικό γιατί έχουν μαζευτεί γύρω από τη σαλοτραπεζαρία. Προσπαθούν να διατηρούν ήρεμο κλίμα, να συνεισφέρουν όλες και όλοι στο διάλογο, ανάλογα με την οπτική τους, με ανοιχτό πνεύμα και διάθεση να ακούσουν και να ακουστούν.

Που βρίσκονται ωστόσο; Όπως είπαμε, στη σαλοτραπεζαρία του διαμερίσματός τους. Αλλά που, πάνω σε τι; Πάνω στο χαλί, είναι η εύκολη απάντηση, που καλύπτει το ξύλινο λακαρισμένο πάτωμα από τη φθορά, τα πατήματα, φέρνει ζεστασιά στο χώρο, μονώνει και δημιουργεί μια σπιτίσια ατμόσφαιρα. Τι υπάρχει όμως κάτω από το χαλί; Το πάτωμα μήπως; Αλλά πάνω στο πάτωμα; Πάνω στο πάτωμα, αν κοιτάξουμε κάτω από το χαλί, είναι μερικές σκονίτσες, χνούδια, τρίχες, νήματα, μικροσκουπιδάκια, που κρύβονται από τα μάτια των μελών της οικογένειας, πάνω στα οποία πατάνε, αλλά δεν τα βλέπουν. Πως βρέθηκαν εκεί;

Ίσως κάποιος να πήρε την απόφαση, ίσως κάποιος ή κάποια άλλη να τα έκρυψε, σίγουρα όμως κάποιος ή κάποια (να ήταν ο πάτερ-φαμίλιας, να ήταν η μάνα-κουράγιο; να ήταν η γιαγιά;) τα έβαλε με τη σκούπα κάτω από το χαλί, σε μια προσπάθεια να τακτοποιήσει βιαστικά, να συγυρίσει τη σαλοτραπεζαρία για να φαίνεται καθαρή.

Φωνή Σχολιαστή 1: Για να συνοψίσουμε, η σκηνή του διαλόγου εκτυλίσσεται καθώς οι άνθρωποι πατάνε πάνω σε ένα χαλί, κάτω από το οποίο βρίσκονται κρυμμένα σκουπιδάκια, τα οποία βέβαια δεν βλέπουν και δεν νιώθουν οι άνθρωποι. Αν και πατάνε πάνω τους, τα σκουπιδάκια δεν μπαίνουν στη συζήτηση. Δεν είναι χρήσιμα στην οικογένεια της ιστορίας μας, αλλά τους χαλάνε και την αισθητική του καθαρού νοικοκυριού. Έτσι όμως, τα μέλη της οικογένειας αποσιωπούν στη συζήτηση ότι υπάρχουν αυτά τα σκουπιδάκια, προσποιούνται ότι δεν είναι σχετικά με το σημαντικό θέμα που συζητούν, αφού είναι η “βρώμικη” υφή της πραγματικότητας. Και μόνο όμως αυτή η αποσιώπηση της βρωμιάς, η προσποίηση της τάξης και της καθαριότητας, κλείνει τη δυνατότητα ανοιχτού διαλόγου, περιορίζει το οπτικό πεδίο και τις δυνατότητες συζήτησης.

Και αυτή η αποσιώπηση της σκόνης κάτω από το χαλί, γίνεται έξη, μια επαναλαμβανόμενη επιλεκτική λήθη, αφού ξεχνάνε κάθε φορά που συζητούν ότι υπάρχουν, ξεχνάνε την υλική πτυχή της πραγματικότητας πάνω στην οποία πατάνε για να συζητήσουν. Για παράδειγμα, παραλείπουν να ρωτήσουν: ποιο είναι το χαλί που πατάνε; πόσο κόστισε; ποιος το έφτιαξε; μήπως ανήλικα παιδιά στο Πακιστάν; από ποιον το αγόρασαν; τι ποσοστό κέρδους είχε; Ερωτήματα πολύπλοκα, που συχνά κουράζουν το μυαλό.

Έτσι, οι συζητήσεις καταλήγουν να διεξάγονται ήσυχα και ανοιχτά, χρησιμοποιώντας λέξεις χωρίς επίθετα, ηθικά πρόσημα και προσδιορισμούς. Η οικογένεια συζητάει για τα πολλαπλά επίπεδα της πραγματικότητας και του συγκεκριμένου ζητήματος, έχοντας εκ των προτέρων σιωπήσει για τα υλικά επίπεδα της ίδιας πραγματικότητας. Συζητάνε για το πως και το τι συζητάνε, έχοντας ξεχάσει με ποιες προϋποθέσεις και πάνω σε τι χαλί ή σκουπιδάκια συζητάνε. Η συζήτηση υποτίθεται ότι είναι ανοιχτή, αλλά δεν έχουν αγγίξει τις διαφορές επιπέδων που αποτρέπουν τα μέλη της οικογένειας από το να συμμετέχουν, έχοντας ως σκεπτικό ότι όλα τα μέλη της οικογένειας μπαίνουν στη συζήτηση ως ελεύθερα, αυτόνομα άτομα, με δικαίωμα λόγου, ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις. Τελικά, δεν μπορούν να συμμετέχουν όλα τα μέλη της οικογένειας. Όλοι θεωρούνται ισότιμοι, αλλά δεν είναι ισότιμοι. Άλλο επίπεδο κατανόησης και συζήτησης έχουν τα έφηβα παιδιά, άλλο οι ενήλικες γονείς, άλλο οι παππούδες. Άλλο το μορφωτικό επίπεδο. Άλλες οι προσδοκίες, άλλες οι επιθυμίες από μια συζήτηση. Όλα αυτά γίνονται, μέσα στη σαλοτραπεζαρία, πάνω από το χαλί. Όλα αυτά γίνονται σε κάθε οικογένεια, κοινότητα, εταιρεία, σύλλογο. Υπάρχουν θέματα που επειδή τα έχουμε κρύψει, προτιμάμε και να ξεχνάμε ότι υπάρχουν κάτω από το χαλί.

Φωνή Σχολιαστή 2: Ο Καπιταλισμός είναι σαν το Viewmaster των παιδικών μας χρόνων. Βάζουμε ένα μηχάνημα μπροστά στα μάτια μας το οποίο φορτώνεται με κυκλικές δισκέτες με εικόνες. Αν έχουμε μόνο ένα δίσκο με εικόνες να βλέπουμε, μπορεί να μας φαίνονται πολλές και θαυμάσιας ποιότητας, να συζητάμε και να σχολιάζουμε ελεύθερα τις εικόνες αυτές, αλλά σίγουρα η προοπτική και η φαντασία μας περιορίζεται. Αν ξεχάσουμε ότι βλέπουμε μέσα από ένα μηχάνημα, το να κοιτάμε τις εικόνες της δισκέτας γίνεται κανονικό για εμάς. Αν γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και άλλοι δίσκοι μπορεί να ανοίγουν οι προοπτικές και οι εναλλακτικές μας. Αν μπορούμε να δούμε ότι υπάρχει κάτι πέρα από το Viewmaster, ότι υπάρχουν σκουπιδάκια κάτω από το χαλί, τότε έχουμε μια πληρέστερη προοπτική της πραγματικότητας, και μπορούμε να την συζητήσουμε, να την προβληματοποιήσουμε και να την αλλάξουμε ίσως. Εξαρτάται από την (προ)οπτική μας.

Φωνή Γ.Κ.: Η παραβολή αυτή με επεξηγηματικό υπότιτλο “το χαλί του διαλόγου και ο Καπιταλισμός ως Viewmaster” γεννήθηκε ως ιδέα μετά τη συμμετοχή μου στην ετήσια διημερίδα της Συστημικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδας. Ως τέτοιο σχόλιο πρέπει να ιδωθεί. Σκουπιδάκια κάτω από το χαλί μπορούν να είναι η τάξη, το έθνος, το φύλο, η φυλή, η ετεροκανονικότητα, και τόσα άλλα που αποσιωπούμε και κρύβουμε σε μια πιθανή συζήτηση.