Σημείωμα για πολλά κεράσια, και μικρά καλάθια.
Κάτι που με απασχολεί όσο καιρό εργάζομαι ως ελεύθερος επαγγελματίας είναι οι πρακτικές αναπαράστασης της θεραπείας που “προβάλλουμε” ή αρθρώνουμε εμείς οι ψυχολόγοι ή/και ψυχοθεραπευτές. Επειδή οι λέξεις έχουν σημασία, και “κάνουν πράγματα”, σύμφωνα με τις θεωρίες περί κοινωνικής κατασκευής (που προσυπογράφω και με τα δυο χέρια), η επιλογή της έκφρασης “πρακτικές αναπαράστασης”, στοχεύει να αποδώσει τη σημαντικότητα που αναλογεί ακριβώς στην πράξη της κατασκευής της σημασίας της θεραπευτικής πρακτικής, όπως συναντάται στα διάφορα κείμενα των επαγγελματιών, των θεραπευομένων, δημοσιογράφων, άλλων γραφιάδων, κλπ. Αποσκοπεί λοιπόν να αναδείξει ότι το νόημα της λέξης “θεραπεία” αναπαρίσταται και κατασκευάζεται συνεχώς, καθώς “προβάλλεται” ή αρθρώνεται στον ίδιο το λόγο των άμεσα εμπλεκόμενων, εξυπηρετώντας ποικίλους σκοπούς.
Σε αυτό το σημείωμα λοιπόν θα ασχοληθώ με αυτό, δηλαδή με το πως έχω παρατηρήσει ότι αναπαρίσταται η (ψυχο)θεραπεία. Θα επικεντρωθώ σε 2 τρόπους που θεωρώ κυρίαρχους, ως ενδείξεις, και μετά θα προτείνω και την δική μου κατασκευή.
Ιστορίες γιατρειάς
Πρόκειται για μια προοπτική κατασκευής της θεραπείας που βασίζεται στο ιατροκεντρικό μοντέλο. Εδώ η θεραπεία αναπαρίσταται με γλώσσα που εστιάζει στην άμεση αντιμετώπιση του συμπτώματος/προβλήματος, με τεχνικούς και ενίοτε ντετερμινιστικούς όρους. Η θεραπεία λοιπόν αντλεί από το απόθεμα όρων της ψυχοπαθολογίας, και εστιάζει στην άμεση αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, ένα προς ένα. Συνήθως είναι και ιδιαίτερα λακωνικές οι περιγραφές, τους λείπει το κυρίως χαρακτηριστικό του δεύτερου είδους.
Ιστορίες φαντασμαγορίας
Αυτές είναι οι πιο συνηθισμένες στην σχετική “φιλολογία”. Τις ονομάζω “φαντασμαγορίας” με δυο έννοιες. Η πρώτη έννοια αφορά την άρθρωση ιστοριών για τη θεραπευτική πρακτική που εστιάζουν στην επιτυχία, τα οποία μπορούν να περιγραφούν με μεταφορές “ταξιδιού”, “αποκάλυψης”, “θαυμάτων”, “επινοήσεων”, “επιφοίτησης”, “αγάπης”, “θερμών σχέσεων”, που επιτελούνται από “γκουρού” ή “μάγους θεραπευτές”. Τέτοιες ιστορίες βέβαια έχουν εκλαϊκευτεί κατά κόρον στο συγγραφικό έργο θεραπευτών με μεγάλη αναγνωσιμότητα, αυτές είναι που αποδίδουν το “μυστηριακό” χαρακτήρα και το “μύθο” για την ψυχοθεραπεία και την ψυχολογία – σε αντιπαράθεση με τον βαρετό, καθημερινό επιστημονικό χαρακτήρα. Αυτές βέβαια οι ιστορίες μυθικής μεταμόρφωσης έχουν και τη μεγαλύτερη απήχηση σε θεραπευομένους, αλλά και σε επίδοξους ψυχολόγους ή/και ψυχοθεραπευτές (όπως βλέπουμε κάθε χρόνο και στις Πανελλήνιες). Το λεξιλόγιο που αναφέρεται στην επιτυχία είναι λυρικό, μεταφορικό, προσωπικό, βιωματικό. Παράλληλα με αυτές τις ιστορίες, υφίσταται και η δεύτερη έννοια, οι αναπαραστάσεις της θεραπευτικής πρακτικής που ονομάζω “φαντασμαγορικές”, αντλώντας από μια χυδαία ετυμολογία: “φάντασμα” και “αγορεύω”. Η θεραπευτική πρακτική λοιπόν αναπαρίσταται (και επικυρώνεται) με την αναφορά σε λόγια/αγορεύσεις σπουδαίων “φαντασμάτων” του παρελθόντος. “Ο Freud είπε”, “ο Jung είπε”, “ο Lacan είπε”, “ο Bateson είπε”, κ.ο.κ. Αυτοί οι μεγάλοι θεραπευτές (πως είναι περισσότερο άνδρες, ε;) του παρελθόντος και θεμελιωτές σχολών θεραπείας “στοιχειώνουν” με τις νεφελώδεις και αμφίσημες μερικές φορές φράσεις τους τις κατασκευές της θεραπευτικής πρακτικής των συναδέλφων του σήμερα, προσφέρουν όμως και ένα στίγμα τοποθέτησης της πρακτικής στο πεδίο της θεραπείας, αφαιρούν παράλληλα από το συνάδελφο το βάρος της προσωπικής τοποθέτησης στο πεδίο. Πως κάνεις αυτό που κάνεις;
Ιστορίες χαμαλοδουλειάς
Αν υπάρχει μια παροιμία που θυμάμαι να μου λέει η γιαγιά μου είναι το “όπου ακούς πολλά κεράσια κράτα και μικρό καλάθι”. Εμένα, δεν μου αρέσουν τα πολλά και παχιά λόγια για την αναπαράσταση της θεραπευτικής πρακτικής. Ενώ πριν κάποιο καιρό είχα χρησιμοποιήσει τη μεταφορά του “χορού” σε ένα κείμενό μου για τις βασικές αρχές της θεραπευτικής πρακτικής, πλέον τείνω προς την έμφυλη μεταφορά του “χαμαλικιού” για την περιγραφή της. Στα ύστερα φοιτητικά μου χρόνια, για να κερδίσω μερικά χρήματα, είχα εργαστεί κι εγώ περιοδικά ως “χαμάλης” σε μετακομίσεις. Τι κάνει ένας χαμάλης σε μια μετακόμιση; Τον φέρνει μαζί του επί πληρωμή ο οδηγός του φορτηγού, για να βοηθήσει με τα “βαριά” (έπιπλα, ηλ. συσκευές). Χρειάζεται λοιπόν γερές πλάτες και μέση, πέρα από αντοχή και μπράτσα (που είναι το λιγότερο). Χρειάζεται όμως και προσοχή, επιδεξιότητα στις κινήσεις, όπως και υπομονή. Μερικές φορές και εφευρετικότητα. Ο χαμάλης νοικιάζει το χρόνο και τις πλάτες του, για να βοηθήσει στη μετακόμιση των “βαριών” επίπλων, από το σπίτι Α στο σπίτι Β. Δεν αποφασίζει σε ποια διεύθυνση θα πάνε, δεν αποφασίζει που θα τοποθετηθούν μέσα στο σπίτι. Δεν παίρνει την απόφαση της αλλαγής σπιτιού. Είναι σίγουρος όμως ότι μπορεί να βοηθήσει στο κουβάλημα των επίπλων, μπορεί να βοηθήσει στο να ανέβουν τα έπιπλα τις σκάλες, ίσως και να πετάξει μερικές ιδέες για στην τακτοποίησή τους, αν το επιθυμεί ο νοικοκύρης.
Μια τέτοια ιστορία, χαμαλικιού, σπρωξίματος αλλά και κουβαλήματος, (υπο)στήριξης, μόχθου, αγώνα είναι η (ψυχο)θεραπεία για μένα· μια ιστορία οπωσδήποτε λιγότερο μυθική, λιγότερο φαντασμαγορική, αλλά σίγουρα αληθινή και δύσκολη…